PREKEN van Marcel Heyndrikx SVD

4e ZONDAG DOOR HET JAAR (A) - 2 en 3 februari 2008.

Sefanja 2: 3 en 3: 12-13.
Mattheüs 5: 1 - 12.

Zusters en broeders , I 'Men is zijn God op bergen meer nabij'. Een vers van Guido Gezelle, als ik me niet vergis. De berg als plaats van Gods nabijheid speelt in de Bijbel een grote rol. De berg Moria bv, waarop Abraham zijn zoon Izaak aan God zou offeren. De berg Horeb waar God aan de profeet Elia verscheen. De berg waarop de tempel van Jerusalem was gebouwd, de tempelberg. En dan is er nog de Calvarieberg.

Maar met de berg waarop volgens Mattheüs de bergrede plaats vond, is er toch nog iets speciaals aan de hand. Want•de evangelist Lucas die dat verhaal over de zaligsprekingen, zij het in een kortere vorm, ook in zijn evangelie heeft opgenomen, weet van geen berg. Integendeel, Lucas zegt dat Jezus deze redevoering hield op een vlak terrein. Bij Lucas gaat het om een veldrede dus. Waarom heeft Mattheüs die redevoering met de zaligsprekingen dan op een berg geplaatst? Die berg, wat wil hij in dit geval daar eigenlijk mee zeggen ? '

Men is zijn God op bergen meer nabij'. Dat geldt in Israël voor één berg in het bijzonder: de berg Horeb in de Sinaiwoestijn. Want op die berg heeft Mozes van God de Wet, de stenen tafelen met de tien geboden ontvangen.

Als Mattheüs nu de redevoering met de zaligsprekingen op een berg plaatst, dan zegt hij daarmee aan zijn joods publiek: Zoals God destijds op een berg aan Mozes de wet geschonken heeft, zo hebben wij van Jezus van Nazareth op een andere berg een ander soort wet ontvangen. Mattheüs maakt op deze manier duidelijk dat de bergrede de grondwet is van het evangelie en dat Jezus van Nazareth de nieuwe Mozes is. Dat er een nieuwe Mozes zou komen, dat werd in het boek Deuteronomium in het vooruitzicht gesteld. Daar staat dat God tot Mozes heeft gezegd: 'Ik zal uit uw broeders een profeet doen opstaan zoals gij er een zijt. Ik zal hem mijn woorden in de mond leggen en hij zal aan zijn broeders alles zeggen wat Ik hem opdraag'. (Deut. 18:18) Jezus van Nazareth aan zijn joods publiek voorstellen als de nieuwe Mozes, daar is het Mattheüs om te doen. En daarvoor gebruikt hij o.a. het symbool van de berg.

II. Om nu de betekenis van die bergrede,die grondwet van het evangelie te verhelderen, zou ik gebruik willen maken. van drie of vier beelden.

1. Het eerste beeld is het beeld van de SPIEGEL.

Als je die samenleving van ons in de spiegel van de bergrede bekijkt, hoe ziet die samenleving er dan uit?
Wat je dan te zien krijgt is iets wat met die bergrede in een fel contrast staat.

De bijbelgeleerde Silvester Lamberigts heeft dat contrast als volgt geformuleerd:

"Zalig de rijken want aan hen behoort de rijkdom van deze aarde.
Zalig de onverschilligen, want zij zullen met rust gelaten worden.
Zalig die met de ellebogen werken want zij zullen carrière maken.
Zalig de onrechtvaardigen want zij zullen de macht bezitten.
Zalig de onbarmhartigen want zij hebben het voor het zeggen.
Zalig de onzuiveren van hart want zij kunnen hun gangen gaan.
Zalig die oorlog voeren want zij beheersen de wereld .
Zalig die anderen vervolgen want aan hen behoort het rijk van deze aarde." (1)

De wereld in de spiegel van de bergrede.

Het doet me denken aan die puber, die in een godsdienstles van pater Van Beek met branie reageerde: 'Pater, wat u daar zegt over het evangelie en over datgene wat het evangelie eigenlijk wil, dat is precies het tegenovergestelde van wat wil willen'. En het antwoord van pater Van Beek was: 'Proficiat, gij hebt het door, gij hebt het gesnapt'. Zo ziet die samenleving van ons er dus uit, in de spiegel van de bergrede.

2. Het tweede beeld dat kan verduidelijken wat de bergrede betekent is het beeld van de STER. Maar dan van een ster zoals die waarvan er staat geschreven. 'Als een ster gaat gij ons voor'. (Z. J. 212)

De Nederlandse Catechismus van 1966 -na zoveel jaren nog steeds lezenswaard - begint dit onderwerp met de geest van de bergrede als volgt te omschrijven :

'De bergrede eist dat men uiteindelijk vrij is van bezit, arm van geest, zijn geluk niet zoekend in het hebben maar in het geven'. (2)

Natuurlijk, zoiets is irreëel, buitengewoon onpraktisch, ge komt er nergens mee. De catechismus weet dat ook. Hij zegt: 'Dit gaat in tegen onze directe neigingen'. Maar hij voegt er nog wel iets aan toe. Hij zegt: 'Tegelijk beantwoordt die bergrede ook aan ons diepste verlangen'.

Als je daar een illustratie van wilt, dan kun je die vinden in het leven van Gandhi. Zijn biograaf zegt over hem: 'Het nieuwe testament, vooral de bergrede, ging hem recht naar het hart'. {3) Zijn hele leven lang is die bergrede, vooral dan wat daarin wordt gezegd over de geweldloosheid, met hem meegegaan: 'Als een ster ging ze hem voor'.

3. Er is nog een derde beeld dat de betekenis van de bergrede kan verduidelijken. Dat is het beeld van de OASE.

Oase wordt door Van Dale omschreven als: 'Een van water voorziene, vruchtbare plaats in de woestijn'. En figuurlijk: 'Een liefelijke plek, te midden van een minder aangename omgeving, bv een oase van rust.'

Daar waar iemand leeft of probeert te leven in de geest van de bergrede, ervaar je de weldadigheid ervan. En dat is ooit gebeurd, dat is ooit op aarde zichtbaar geweest. Eén die arm van geest was, één die hongerde en dorstte naar gerechtigheid, één die zachtmoedig was, vreedzaam, vervolgd omwille van de gerechtigheid - noem hem maar: Jezus van Nazareth. Hij was niet alleen de nieuwe Mozes, die aanwijzingen gaf met betrekking tot het goede leven - hij heeft dat goede leven allereerst zelf voorgeleefd. Een van zonde verloste wereld, die werd zichtbaar in hem en rondom hem.

Die het gezien hebben zijn het nooit meer vergeten. Ook al was het dan 'deze wereld omgekeerd'. (Gezangen voor Liturgie nr. 428) Sterker nog: die 20 eeuwen die daarop gevolgd zijn, zijn die bergrede ook niet meer kwijt geraakt .Wat ons betreft: Ze blijft natuurlijk een opgave, ook voor ons. Maar misschien is ze hier en nu voor ons nog iets anders en iets meer: misschien is haar onverwoestbaarheid ons nu wel tot troost. Amen.

Marcel Heyndrikx SVD

(1) Geciteerd in: Wie zegt gij ?.'Lees- en werkboek over Jezus. (TP Cahier 3 ) (Antwerpen, PTC 1978, p. 92.)
(2) De nieuwe Katechismus, Geloofsverkondiging voor volwassenen. (Hilversum, P. Brand, 1966, p. 507 ).
(3). 'The New Testament, especially the Sermon on the Mount, went straith to his heart'. Nanda B. R : Mahatma Gandhi. A Biography . Londen, Allen and Unwin , 1958, p. 65;