PREKEN van Marcel Heyndrikx SVD

1e ZONDAG VAN DE VEERTIGDAGENTIJD; - 16 en 17 februari 2013.

Deuteronomium 26 : 4-10.
Lucas 4:1-13

Zusters en broeders,

I. Het klinkt misschien niet erg eerbiedig, maar ik zou zeggen: het is een merkwaardig span, die twee. Ik bedoel de anonieme Israëliet in de eerste lezing, en Jezus van Nazareth in het evangelie van vandaag.

Ze hebben alvast dit gemeenschappelijk: ze staan allebei in hun traditie.

Maar de Israëliet in de eerste lezing is door zijn traditie omgeven als door een warme mantel. Hij weet er zich door gedragen en hij zet ze voort.

Bij Jezus van Nazareth is dat anders.

De traditie van Israël is namelijk niet alleen iets positiefs. Ze heeft ook een donkere kant. In Israëls geschiedenis zit er naast licht ook duisternis. Dat heeft vooral te maken met de manier waarop Israël met zijn God is omgegaan.

Israël heeft namelijk zijn vertrouwen op God meer dan eens opgezegd. Het heeft zijn God soms op de proef gesteld. Het heeft hem ooit uitgedaagd door op een bepaald moment een afgod, een gouden kalf te gaan aanbidden.

Dat is de donkere kant van Israëls geschiedenis, de duisternis die ook in Israëls traditie aanwezig is. De traditie als last.

In die traditie is ook Jezus van Nazareth gaan staan. Maar zo, dat hij de last van de traditie op zich heeft genomen. De situaties waarin Israël als volk gefaald had, heeft hij in zijn eigen leven ook doorgemaakt..

II. Israël is vanwege zijn ongeloof, door God voor 40 jaar naar de woestijn verbannen. (Numeri 14: 33-34) Jezus heeft die situatie op zich genomen. In het begin van zijn openbaar leven is hij voor 40 dagen vrijwillig de woestijn ingegaan.

De Israëlieten hebben in de woestijn honger en dorst geleden, meer dan eens. En telkens weer is hun geloof in God bezweken. Ze beginnen dan te morren tegen Mozes, ze willen terug naar het slavenbestaan van Egypte waar ze tenminste geen honger leden, ze zeggen het vertrouwen in God en zijn leiding op.

Die hongersituatie heeft zich tijdens het verblijf van Jezus in de woestijn ook voorgedaan. Hij wordt dan uitgedaagd om ook aan God ontrouw te worden. Maar hij antwoordt dan op die uitdaging: 'De mens leeft niet van brood alleen maar van elk woord dat uit de mond van God komt'. (Lucas 4:4) Tegenover Israëls ontrouw heeft hij zijn trouw gesteld. Tijdens het verblijf van Israël in de woestijn is er nog meer gebeurd. Israël heeft God soms ook uitgedaagd. Ze hebben hem op de proef gesteld. Zo in de trant van: 'Laat nu eens zien dat je bij ons bent'. Bij Massa en Meriba is dat het geval geweest. Ze zeggen dan: 'Is God nu in ons midden of is hij er niet?' (Exodus 17:1-7)

Als Jezus op zijn beurt wordt uitgedaagd om God op de proef te stellen door zich van één van de tinnen van de tempel naar beneden te gooien en zo God uit te dagen om hem niet te pletter te laten vallen weigert hij op die bekoring in te gaan en zegt hij: 'Gij zult de heer uw God niet op de proef stellen'. (Lucas 4:12)

Zo heeft Jezus aan het begin van zijn openbaar leven de donkere kant van Israëls geschiedenis op zich genomen en tegenover de ontrouw van Israël zijn trouw gesteld. Hij is in zijn traditie gaan staan -als het ware om ze te genezen, om ze te zuiveren.

III. Behalve dat ze allebei in hun traditie zijn gaan staan, heeft Jezus van Nazareth met die anonieme Israëliet in de eerste lezing nog iets anders gemeenschappelijk: ze leggen namelijk allebei een geloofsbelijdenis af. Maar de man in de eerste lezing doet dit in alle rust, ongestoord. Jezus doet het middenin een gevecht met de beproeving. Israël heeft in de woestijn een gouden kalf gemaakt en is die afgod gaan aanbidden. Ook Jezus wordt in de woestijn opgeroepen om een afgod te aanbidden en er wordt hem beloofd dat hij dan over de wereld zal gaan heersen. In die situatie legt hij dan zijn geloofsbelijdenis af. In deze geloofsbelijdenis die in het gevecht wordt afgelegd, wordt iets duidelijk van wat de kern van Israëls geloof is: Hij zegt dan 'Gij zult alleen uw God aanbidden en geen ander zult gij dienen, geen één'. (Lucas 4 :8)

IV. Zo is die geloofsbelijdenis aan ons doorgegeven: Alleen God zul je dienen, geen afgoden. Ik heb mij in mijn jonge jaren wel eens afgevraagd wat wij daar nu nog mee konden doen met die waarschuwing voor de afgoden. Afgoden waren toch figuren uit een voorbije tijd, die vond je toch alleen nog in beelden en afbeeldingen in een museum. Ouder wordende ben ik van mijn dwalingen op dit gebied terug gekomen. Natuurlijk, afgoden in de primitieve vorm, die zijn niet meer aan ons besteed.

Maar nu we meemaken hoe alles om geld draait, met absurde uitlopers zoals bijvoorbeeld de bonussen tot gevolg, nu alles winst moet opbrengen, nu wij voor onderwijs, zieken- en ouderenzorg, voor veiligheid en mobiliteit steeds meer van de staat vragen, maar tegelijkertijd vinden dat belastingen naar omlaag moeten, nu consumptie en genot centraal zijn komen te staan, degelijkheid en dienstbaarheid zeldzaam zijn geworden, heeft die waarschuwing om geen andere goden te aanbidden en te dienen een nieuwe gezicht gekregen. Want wij hebben nu nieuwe afgoden geschapen.

De schade die de verering van deze afgoden aanricht, begint wel steeds duidelijker te worden. Psychologen en psychiaters als Paul Verhaeghe (1) en Dirk De Wachter (2) hebben daar letterlijk en figuurlijk al een boekje over open gedaan.

En daarom is het niet slecht dat die waarschuwing tegen de dienst van de afgoden, die in die oude verhalen vervat is aan ons is doorgegeven. En dat wij, bij het begin van onze veertigdagentijd, bij het begin van onze opgang naar Pasen toe, aan die Traditie met een grote T worden herinnerd: Houd het bij die éne God en loop geen andere goden achterna.

Eucharistie vierend rondom dit thema, gaan we in het spoor van Jezus van Nazareth, de veertigdagentijd, onze veertigdagentijd, nu binnen.

Amen.

Marcel Heyndrikx SVD

(1) VERHAEGHE Paul : De neoliberale waanzin. Flexibel, efficiënt en ... gestoord./ Paul Verbraekenlezing 2012. Brussel: VUBpress, 2012.

(2) DE WACHTER Dirk : Borderline Times. Het einde van de normaliteit. Leuven, LannooCampus, 2012.