PREKEN van Marcel Heyndrikx SVD

GOEDE VRIJDAG 2002.

Zusters en broeders,

Een kruisbeeld dat ook zelf zijn kruisweg is gegaan: dat zou je kunnen zeggen van het moderne kruisbeeld dat wij op deze Goede Vrijdag gebruiken voor onze lijdensmeditatie.
De geschiedenis van dit kruisbeeld begint eigenlijk rond 1937. Een franse priester, kanunnik Devémy, begon toen een kerkje te bouwen in het Zuidfranse Assy. In die streek verbleven talrijke TBC patiënten in sanatoria. Devémy was zelf iemand die van TBC was genezen. In 1949 vervaardigde de franse beeldhouwster Germaine Richier (1904- 959) dit kruisbeeld. Het werd boven het hoogaltaar van het kerkje aangebracht.
In Assy zelf heeft dat nooit problemen opgeleverd. Maar conservatieve katholieken uit allerlei streken in Frankrijk begonnen in 1950 iets wat je een kruistocht tegen dit kruis zou kunnen noemen. Het waren mensen die sentimentele, zogenaamde Saint Sulpice afbeeldingen van Jezus gewoon waren. Ze beschouwden dit kruisbeeld als een karikatuur, als een heiligschennis. De herrie liep hoog op. De bisschop voelde zich in het nauw gedreven en liet in 1951 het kruisbeeld uit de kerk verwijderen.
Maar het beeld maakte op kunstliefhebbers zoveel indruk, en het vond bij gelovigen die voor moderne kunst open stonden zoveel waardering, dat het twintig jaar later, in 1970, in de kerk teruggeplaatst werd. Je zou kunnen zeggen dat het werk niet alleen zijn eigen kruisweg was gegaan, maar dat het nu ook deelde in de overwinning, in de verrijzenis van de gekruisigde. Germaine Richier zelf heeft dat niet meer meegemaakt. Ze was zo'n jaar of tien eerder, in 1959, op 55 jarige leeftijd, aan kanker gestorven.
Dat is in het kort wat er zich mèt en rondom dit kruis heeft afgespeeld. Dat is geschiedenis, dat is geklasseerd, dat is voorbij. Maar het kruis zelf, dat blijft zoals alle echte kunst, mensen aanspreken tot op vandaag.

Als wij het op deze Goede Vrijdag in ons midden plaatsen, dan benaderen wij het met de vraag wat het ons hier en nu nog zeggen kan over Jezus van Nazareth, de gekruisigde.
Wanneer je dit kruisbeeld bekijkt, moet je daarbij wel bedenken dat een moderne kunstenaar niet iets wil weergeven wat iedereen onmiddellijk zien kan. Vroegere kunstenaars deden dat wel. Maar sinds de uitvinding van de fotografie is dat overbodig geworden. Sinds die tijd proberen kunstenaars iets zichtbaar te maken van de diepere werkelijkheid, iets wat een foto of een dia niet kunnen tonen.

Wat dit kruisbeeld zichtbaar wil maken van Jezus en zijn lijden, kun je het beste aflezen aan die kenmerken van het kunstwerk die het meest ongewoon en daarom het meest opvallend zijn.

1.         Laten we maar beginnen met die lange uitgerekte armen.
Ze lijken zich grenzeloos uit te strekken. Het is alsof ze willen reiken tot aan de uiteinden van de aarde. Bij die uitgestrekte armen sluit het lichaam aan dat niet in elkaar is getimmerd, niet ineengezakt, maar dat zich als het ware vooroverbuigt. Die houding maakt iets duidelijk van de liefde die deze man bezielde. Het lijkt alsof hij zich in ontferming neerbuigt naar de zieken, de TBC patienten toe, voor wie dit kruisbeeld is gemaakt. Tegelijkertijd duiden de uitgestrekte, bijna uitgerekte armen erop dat deze liefde verder gaat, over alle grenzen heen. In de bergrede staat er dat Jezus de mensen die barmhartig zijn heeft zalig geprezen, mensen die zich ontfermen over andere mensen en hun leed. (Matt. 5:7) Wat Germaine Richier hier uitbeeldt is dat Jezus zelf zo'n barmhartige mens is geweest. Iemand die met het leed van mensen, vlakbij hem of veraf, was en is begaan.
Dat is het eerste, denk ik, dat dit kruisbeeld zichtbaar wil maken.

2.         Wanneer je dit kruis verder bekijkt, dan valt er je misschien iets op dat er niet is: iets wat je verwacht, maar dat ontbreekt.
Er is namelijk geen kruisbalk waar die uitgestrekte armen zijn aan vastgespijkerd.
Iemand die dit opmerkte zei: 'Hij vormt zelf zijn kruis'.
Of Germaine Richier die tekst uit het evangelie gekend heeft weet ik niet, maar in het verhaal over de goede herder zegt de johanneische Jezus dat de herder desnoods zelfs zijn leven voor zijn schapen over heeft. Jezus past dit toe op zichzelf en zegt dan: 'Niemand neemt mij mijn leven af. Vrijwillig leg ik het neer'. (Joh. 10: 18) Of, zoals een Duitse vertaling zegt: 'Vrijwillig zet ik het op het spel'. Jezus van Nazareth heeft dit inderdaad gedaan. Niet omdat hij zijn leven zo graag kwijt wou. Niet omdat hij levensmoe was. Bij het vooruitzicht van zijn dood zal hij in de hof van Olijven zelfs water en bloed zweten. (Luc. 22:44) Maar als hij voor de keuze staat zijn boodschap over God die liefde is, en over mensen die deze God moeten navolgen, op te geven of anders te sterven, dan is zijn keuze gemaakt: hij blijft trouw aan die boodschap, trouw aan wat hij als de zin zelf van zijn leven beschouwt. Door op die manier de dood niet uit de weg te gaan, zal hij op de meest geloofwaardige manier zijn boodschap ondertekenen.
Die uitgestrekte armen, die op deze afbeelding niet door anderen aan een dwarsbalk zijn vastgespijkerd, maar die hij zelf in kruisvorm uitgespreid houdt, verwijzen naar die keuze, naar die beslissing van Jezus van Nazareth.
Nog nooit eerder, nog bij geen enkel kruisbeeld, heb ik dit op die manier uitgebeeld gezien.

3.         Dit kruisbeeld vertoont tenslotte nog een derde opvallend kenmerk.
De man die hier aan het kruis hangt, is namelijk afgebeeld als een fier opgerichte gestalte.
De gekruisigde is hier niet afgebeeld als een geknakt riet, of als een kapot geslagen mens. De man, die hier aan het kruis hangt is ongebroken. Zijn gestalte, zijn hoofd vooral, is op een bijna koninklijke manier opgeheven.
De gekruisigde Jezus is lang geleden ook al eens afgebeeld als een koninklijke figuur. Op die manier, als een overwinnaar, hebben kunstenaars hem namelijk geschilderd of gebeeldhouwd in de romaanse periode, en in sommige vormen van byzantijnse kunst.
Wat die kunstenaars toen en wat Germaine Richier nu daarmee uitdrukt, is dit: deze gekruisigde is geen mens die gestreden en verloren heeft. Hij is geen 'loser'. Zelfs niet nu hij daar hangt aan een kruis. Want tot in zijn dood is die boodschap van liefde, die de uitgestrekte armen en het zich vooroverbuigend lichaam aanduiden, overeind gebleven: de boodschap dat God liefde is, en dat de liefde tot God en de liefde tot de mens naast je met elkander zijn verbonden. Die boodschap triomfeert over de dood, al was het maar omdat ze door de tijden heen wordt doorgegeven, tot aan ons toe, tot op vandaag. Wie getracht heeft van daaruit te leven, of wie anderen heeft gekend die van daaruit hebben geleefd, weet dat er niets groter is in een mensenleven. Daarom is er niemand groter dan deze mens, die zich in leven en sterven met deze boodschap volkomen heeft geïdentificeerd.
Wat Germaine Richier zelf geloofde weet ik niet. En wat ze over haar kruisbeeld dacht, heb ik niet kunnen achterhalen.
Wat ik wel weet is, dat ze op een voortreffelijke manier heeft uitgebeeld wat Jezus van Nazareth bezielde. En dat ze in en met dit kruis heeft weergegeven dat geen mens, geen macht en zelfs geen dood deze mens en zijn boodschap overwinnen kan.
Ik ben haar dankbaar voor dit op het eerste gezicht misschien vreemde kruisbeeld dat op zijn manier Jezus van Nazareth, zijn leven, zijn lijden en zijn dood dichterbij heeft gebracht

Amen.

Marcel Heyndrikx SVD

afbeelding zie art.findartinfo.com/ (afbeelding opent in nieuw venster)