PREKEN van Marcel Heyndrikx SVD

GOEDE VRIJDAG 2003.

Zusters en broeders,

"Het groeten houdt aan" : met die woorden heeft de dichter Gerrit Achterberg zijn relatie met God eens omschreven. (1)
Hij heeft het er moeilijk mee, om nog in God te geloven. Maar volkomen afhaken kan of wil hij ook weer niet: Het groeten houdt aan.
Met diezelfde zin zou je ook de houding van een aantal moderne kunstenaars ten opzichte van Jezus van Nazareth kunnen weergeven. Ook daarvan zou je. kunnen zeggen: "Het groeten houdt aan".
Zo vindt je bv nog geregeld moderne kunstwerken, waarin naar Jezus van Nazareth wordt verwezen, vooral dan naar zijn lijden en zijn dood.
Het is vandaag de 15^e of de 16^e Goede Vrijdag, waarop ik de reproductie van zo'n modern kunstwerk heb gekozen om daarmee Jezus' lijden en dood te herdenken.
Dit jaar heb ik een werk gekozen van de Amerikaanse kunstenaar Andy Warhol (1928-1987). Hij was een van de voornaamste vertegenwoordigers van de Popart. Popart is een afkorting van popular art, dat wil zeggen: populaire kunst. Het is een kunstrichting die zich verzet tegen de abstracte, in hun ogen veel te moeilijke kunst die aan hen voorafging. Zij willen doodgewone dingen tekenen of schilderen. Ze gebruiken daarom ook reclametechnieken en je vindt in hun werk zaken die herinneren aan stripverhalen. Andy Warhol zelf is bekend geworden met een werk dat een opeenstapeling weergeeft van busjes Campbell's soup. Kunst moet voor hen met beide benen staan in de eigen tijd.
Die eigen tijd is dan een bijzonder woelige tijd, de periode van de 60er jaren, van de 20^e eeuw. De lucht zat toen vol met revolutionaire ideeën. Er werd geëxperimenteerd op allerlei gebied. Men experimenteerde met nieuwe vormen van gemeenschap, bv met communes, met allerlei vormen van vrijheid, op het losbandige af, en soms over alle (tot dan toe geldende) grenzen heen. Men experimenteerde met drugs en met nieuwe vormen van kunst. Warhol deed daar enthousiast aan mee, werd overladen met kritiek, maar gold in zijn milieu ook als een voorloper, een geniale vernieuwer.
Wat alleen een paar vrienden wisten was dat hij lid was van de Oosters-Orthodoxe kerk, dat hij in die kerk regelmatig deelnam aan eucharistievieringen en anoniem meedeed aan het uitdelen van voedsel aan behoeftigen op kerkelijke feestdagen. Vooral in de laatste periode van zijn leven heeft hij ook nogal wat religieuze werken gemaakt. De afbeelding van het kruis, welke u hier ziet stamt uit die periode. Ze is van 1982.

Ik heb voor deze viering van Goede Vrijdag een werk van Warhol gekozen om twee redenen:
1.         De eerste reden houdt onmiddellijk verband met dit kunstwerk, met deze afbeelding van het kruis.
Om precies te zijn: ik heb dit werk gekozen omwille van zijn soberheid.
Soberder dan met dit naakte kruis kun je naar het lijden en de dood van Jezus wel niet verwijzen.
Die soberheid heeft een eigen kracht. Ze maakt dat er in deze afbeelding niets aanwezig is dat kan afleiden. Daardoor is het een afbeelding die direct naar de kern zelf, naar Jezus van Nazareth, naar zijn lijden en sterven verwijst.
Dat sluit aan bij de situatie van het geloof in deze tijd.
Wat Warhol met dit kruis gedaan heeft op het gebied van de religieuze kunst, dat zullen christenen in deze en de volgende generatie ook moeten doen op het gebied van hun geloof. We zullen alle bijkomstigheden, hoe mooi en hoe verheven ook, opzij moeten schuiven. We zullen moeten gaan naar het wezenlijke in het christendom. En dan zullen we net als Warhol niet voorbij kunnen aan het kruis.
Niet omdat Jezus van Nazareth het kruis heeft gezocht. Niet omdat hij er op uit was om te lijden. Lijden en kruis waren niet zijn doel. Hij heeft zelfs gebeden dat ze aan hem zouden voorbijgaan. Doel van zijn leven en zijn werk was: de liefde van God op een nieuwe manier aan mensen duidelijk maken. De absolute voorrang van de liefde heeft hij in zijn leven uitgebeeld. Maar het bracht hem wel in conflict met de fundamentalisten van zijn tijd. Voor die mensen was niet de liefde maar de Wet het voornaamste. Zijn boodschap, en zijn manier van leven bracht hem ook in botsing met de religieuze leiders van zijn dagen. Hij verweet hen hun oneerlijkheid, hun jacht op de beste posities, hun uitbuiting van armen. Ze hebben hem niet alleen afgewezen, ze hebben hem ook gevangen, gemarteld en gekruisigd. Hij heeft dat wel zien aankomen, maar hij ging dat niet uit de weg: hij bleef aan zijn opdracht, aan de verkondiging en de beleving van zijn boodschap trouw. De liefde van God heeft hij in zijn liefde voor mensen geopenbaard -ten einde toe, tot in zijn dood.
Van die liefde van hem is het kruis het symbool. Zijn liefde tot het uiterste, waar het kruis naar verwijst -dat is het wezenlijke in het christendom. Al het andere is bijzaak. Dat sobere kruis van Warhol kan dit duidelijk maken op zijn manier, de manier van een kunstwerk.
De Duitse theoloog Romano Guardini heeft zich ooit afgevraagd: Wat is zeker? En hij geeft als antwoord: Zeker is wat zich aan het kruis openbaart -zeker is de liefde van Christus. (2)

2.         Er is nog een tweede reden waarom ik dit jaar voor onze viering van Goede Vrijdag een werk van Andy Warhol heb gekozen.
Maar die tweede reden hangt niet met dit werk van hem samen. In de laatste 5 jaren van zijn leven heeft Warhol namelijk nog een ander soort religieuze werken gemaakt.
Hij heeft werken van grote religieuze kunstenaars uit de Renaissance, werken van Paolo Ucello, Rafael, Leonardo da Vinci geheel of gedeeltelijk gekopieerd. Maar hij trekt ze naar onze tijd toe, door er bepaalde veranderingen in aan te brengen. Aan de hals van een van de figuren schildert hij bv een prijskaartje. Of hij hangt op een opvallende plaats in een schilderij dat hij kopieert een paasei. Of hij geeft aan zijn kopie een modern accent door vroeger totaal onbekende verfsoorten of nieuwe gedurfde kleurcombinaties te gebruiken. . Hij heeft op die manier grote religieuze werken uit het verleden naar onze tijd toe gehaald.

Iets dergelijks zullen op een ander terrein ook wij en de volgende generatie van christenen moeten doen. We zullen de grote Traditie van het christendom naar onze tijd toe moeten vertalen. We zullen haar ook op een nieuwe moderne manier moeten beleven. Daarom kunnen wij van Warhol twee dingen leren: concentratie op het wezenlijke, zoals hij dat deed bij het schilderen van zijn kruis enerzijds, en uitbeelding van dat wezenlijke op een moderne manier anderzijds.
Het tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is met die dubbele taak al begonnen, en er zijn mensen onder ons die op verschillende gebieden dat werk voortzetten.
Voor wat de liturgie betreft bv heeft Huub Oosterhuis een groot aantal liederen en gebeden gemaakt, die het wezenlijke van het christelijk geloof uitdrukken in de taal en in het mens -en wereldbeeld van nu. Mensen als Schillebeeckx, Chenu, Congar, Rahner en Küng deden dat op het terrein van de theologie. Iemand als Jean Vanier deed dat op weer een heel ander gebied, door het wezenlijke van het christendom, de liefde van God voor mensen, vorm te geven in het samenleven met mentaal gehandicapten.
Naast de groten en bekenden zijn er heel wat onbekende mensen die datzelfde doen op hun vierkante meter: ze werken aan een nieuwe toekomst voor dat eeuwenoude geloof: de overtuiging dat in Jezus van Nazareth de liefde van God op een heel eigen manier onder ons mensen is verschenen. Een liefde die bij Jezus zover ging, dat ze zelfs voor de dood niet achteruit is gegaan.
Die overtuiging is het, die onze viering van Goede Vrijdag dit jaar heeft geïnspireerd. Het werk van Andy Warhol is daarbij voor ons een hulp, een soort wegwijzer geweest.

Amen.

Marcel Heyndrikx SVD

(1)       Ik kan alleen woorden ontmoeten, u niet meer.

Maar hiermee houdt het groeten aan, zozeer,

dat ik wel moet geloven dat gij luistert;

zoals ik omgekeerd uw stilte in mij hoor.

ACHTERBERG Gerrit : Verzamelde Gedichten. Amsterdam, Querido, 1984, 1065 pp. ; p. 409.

(2)       GUARDINI Romano : De Heer. Utrecht, Het Spectrum, 1949, 920 pp.; p.

afbeelding zie xgfk11dga.files

(link opent in nieuw venster)