PREKEN van Marcel Heyndrikx SVD

GOEDE VRIJDAG 2013

 

 

Zusters en broeders,

 

Hij is één van onze beste cartoonisten en hij is dat al lang. Een aantal jaren geleden werd er een boek over hem gepubliceerd met als titel: 'GAL. Een halve eeuw op het scherp van de snee'. (1). Ergens las ik dat hij al wel zo'n duizend cartoons moet gepubliceerd hebben. Maatschappij- kritische cartoons, zo goed als allemaal. Ondertekend GAL, Gerard Alsteens. Het is dus niet vreemd dat hij in de periode dat de misbruiken gepleegd door pedofiele priesters in de actualiteit stonden, in Knack een cartoon heeft gepubliceerd die daarop betrekking heeft. (2)

I.          Maar op zijn minst merkwaardig is wel dat hij op deze cartoon Jezus van Nazareth heeft afgebeeld. Dat is zijn gewoonte niet. Er is mij geen andere cartoon van GAL bekend, waarop hij Jezus heeft getekend of geschilderd. Bovendien is deze afbeelding een beeld buiten reeks. Het is niet wat je verwacht van een cartoon. Met humor of met spot heeft deze afbeelding niets te maken. Gal heeft hier een gemartelde en gekruisigde Christus in beeld gebracht. Maar ook dat weer op een manier de je niet gewoon bent. Dit soort gekruisigde Christus heb ik nog nooit gezien. Het originele, het typerende van deze afbeelding is, dat deze gekruisigde Christus zijn handen voor zijn ogen heeft geslagen. Dat is duidelijk niet een soort fotografische weergave van een gekruisigde. Die is niet in staat zijn handen voor zijn ogen te houden, die handen zijn vastgespijkerd. Maar dit werk van Gal is meer dan een foto van iemand die aan een kruis is vastgenageld. Het is iets anders en het doet iets anders. Dit werk Is een symbool. Nu heeft de Franse filosoof Paul Ricoeur over een symbool het volgende gezegd: 'Le symbole donne à penser'. (3) Het symbool geeft te denken. Het symbool zet u aan het denken. En dat is precies wat deze afbeelding van Gal ook doet: ze roept iets op. Ze zet ons juist vandaag aan het denken.

 

II.         Als ik deze gekruisigde met zijn handen voor zijn ogen wat beter bekijk, dan heb ik de indruk dat hij weent. En wat dit in het kader van de pedofilie allereerst bij mij oproept is dan dat hij weent over die door pedofielen misbruikte en vaak diep gewonde kinderen. Of Gerard Alsteens zich nog christen zou noemen weet ik niet. Maar hij heeft wel iets van Jezus van Nazareth verstaan. Jezus van Nazareth had iets met kinderen.

Bij Marcus staat er dat hij kinderen in zijn armen nam. (Marc .9.36) En op een andere plaats wordt er verteld dat de mensen kinderen bij hem brachten met de bedoeling dat hij ze aan zou raken. Maar bars wezen de leerlingen ze af. Toen Jezus dat zag zei hij verontwaardigd: 'Laat die kinderen bij mij komen en houdt ze niet tegen. Want aan hen die zijn zoals zij behoort het Koninkrijk van God (...). Daarop omarmde hij ze, hij zegende hen terwijl hij hen de handen oplegde'. (Marcus 10: 13-16)

Er zijn redenen waarom Jezus van Nazareth zoveel aandacht voor kinderen had. Op de eerste plaats omdat ze zo kwetsbaar zijn: en voor al wat kwetsbaar en bedreigd was, heeft hij het telkens weer opgenomen, of het nu ging om iemand die omdat hij melaats was uit de maatschappij was gestoten, of om een tollenaar, een publieke vrouw of iemand die echtbreuk had gepleegd en dreigde gestenigd te worden. Maar met betrekking tot de kinderen kwam daar nog iets bij. Hij zag het kind als een model voor de manier waarop een mens zich moet openstellen om het Koninkrijk van God binnen te kunnen gaan. Een kind kan namelijk nog niet op zijn rechten gaan staan, het kan geen eisen stellen. En dat kan een mens ook niet tegenover God en zijn Koninkrijk. Men kan dat alleen maar aanvaarden als een geschenk, niet als iets wat men verdiend heeft en waar men recht op heeft. Daarom is het woord dat in de evangelies wordt gebruikt voor een kind en voor een leerling van Jezus soms hetzelfde. Ook de leerlingen worden soms genoemd 'Deze kleinen' (bv. in Matt. 18:6). Openheid en ontvankelijkheid zijn eigenschappen zowel van het kind als van iemand die bereid is om Jezus van Nazareth te aanvaarden en te volgen.

Dat Jezus van Nazareth weent over kinderen die misbruikt zijn en dan nog wel door leerlingen van hem, door priesters zelfs, dat is het eerste dat door deze cartoon wordt opgeroepen. Het eerste waar deze cartoon symbool voor staat.

 

III.        Er is echter nog iets anders dat deze wenende Christus althans bij mij oproept.

Dat heeft niet onmiddellijk betrekking op pedofiele priesters, maar op de oversten van die priesters, op de bisschoppen, op de leiders van de kerk. Gezaghebbende publicaties zoals de New York Times hebben over hun foutieve houding geregeld bericht. (4)

Bisschoppen en aartsbisschoppen zijn vaak op de hoogte geweest van de misdaden die pedofiele priesters hebben begaan, maar hebben geprobeerd om die zaken in de doofpot te steken. De zorg voor de goede naam van de priesters en van de katholieke kerk, een goede naam die niet mocht worden bezoedeld, was voor hen belangrijker dan de zorg voor die misbruikte en vaak voor hun leven gewonde kinderen.

Hij zit op het goede spoor, Gerard Alsteens. Hij beeldt niet alleen een Christus uit, die lang geleden is gekruisigd, maar een Christus die nog steeds gekruisigd wordt: Nico Kazantzakis is hem meer dan een halve eeuw geleden daarin al voorgegaan. Kazantzakis schreef toen een roman met als titel: 'Christus wordt weer gekruisigd'. (5)

Eigenlijk is of wordt Christus drie keer gekruisigd in de loop van de. geschiedenis. Er is natuurlijk die ene keer die wij allemaal kennen, zijn kruisiging op Golgotha. Er is die tweede kruisiging in de eeuwen daarna, die kruisiging waar zowel Kazantzakis als Alsteens naar verwijzen. Maar er is nog een derde kruisiging, en die gaat aan de kruisiging op Golgotha vooraf. Die eerste kruisiging werd uitgevoerd door het ongeloof, waarop Jezus is gestoten. Zowel bij zijn eigen familie die hem voor krankzinnig houdt (Marc. 3:21), als bij de mensen van zijn dorp Nazareth die hem in de afgrond willen storten (Lucas 4 :29), als bij zijn eigen leerlingen, die van zijn oproep tot radicale dienstbaarheid niets begrijpen en al discussiëren over de vraag wie van hen de baas zal zijn, als de baas er niet meer is. (Marcus 9:33- 35) Dat ongeloof was de eerste manier waarop men hem gekruisigd heeft. Dat heeft hem soms bijna verpletterd. Op een bepaald moment staat er dat hij zegt: 'O, ongelovig en verworden geslacht, hoe lang moet ik nog bij u zijn en u verdragen? (Lucas 9 :41) Gekruisigd is hij, lang voor zijn dood. En gekruisigd is hij verder, in de eeuwen na zijn dood.

 

IV.       Alleen, dat is nog niet alles. Wat hij zelf daarna heeft gedaan, met de mensen die hem gekruisigd hebben, dat is helaas te veel in de schaduw gebleven. Het heeft ook iets onwaarschijnlijks, wel mooi, maar wie doet nu zo iets? Dat gaat dan over de vergiffenis voor zijn beulen, voor wie hij bidt 'Vader, vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen'. (Lucas 23:34). De vergiffenis die hij na zijn verrijzenis aan zijn leerlingen schenkt, die hem in de steek hebben gelaten, als ze hem al niet hebben verloochend·of verraden. Er zijn theologen die denken dat die ervaring van vergiffenis die ze van hem hebben ontvangen, tot de kern behoort van hun ervaring van de verrijzenis. Een kerk van de zuiveren heeft hij niet gesticht. Hij werkt met tweede hands materiaal. Een Portugees spreekwoord zegt :'God schrijft zijn recht regels soms langs kromme lijnen.' En als je die kerk van ons bekijkt kun je dat nog altijd zien. Waarom zouden wij anders elke eucharistieviering beginnen met een bede om vergiffenis en een moment van vergeving? Of Gal zelf ook heeft gedacht aan deze tweede interpretatie die zijn werk bij mij oproept kan betwijfeld worden. Maar het werk van een kunstenaar staat altijd open voor nieuwe, door de kunstenaar zelf niet geziene betekenissen. De wenende Christus van GAL is een apart soort cartoon. Een cartoon die ons, onder andere ons, onder andere op deze Goede Vrijdag aan het denken zet. Over Jezus van Nazareth, over zijn lot, toen en nu, over zijn boodschap, en wat die betekenen kan, ook vandaag, ook voor ons.

Amen

 

Marcel Heyndrikx SVD

 

(1)       GAL : Een halve eeuw op het scherp van de snee. Leuven, Van Halewijck, 2010.

(2)       Knack, 28 - 4 mei 2010 , nr. 17.

(3)     RICOEUR Paul: Finitude et culpabilité. II. La symbolique du mal. Conclusion: Le symbole donne à penser. Paris, Aubier-Montaigne; 1960, pp. 323-332.

(4)       lnt. Herald Tribune, June 25, 2012. ldem, January 29, 2013. Idem February 2-3,2013.

(5)     Kazantzakis Nico: Christus wordt weer gekruisigd. Utrecht, de Fontijn 1959 (13^e druk).